Przełom czerwca i lipca to czas kiedy temperatury powietrza w naszym kraju osiągają swoje roczna maksima. Temperatura wody w większości rzek Polski również się podnosi, nierzadko przekraczając 20-24 stopnie C. Takie temperatury są szczególnie niebezpieczne dla ryb łososiowatych, o czym pisałem już w artykule pt. <a href="https://krainapstraga.pl/post/lososiowate-a-zmiany-klimatyczne" data-type="URL" data-id="https://krainapstraga.pl/post/lososiowate-a-zmiany-klimatyczne">Łososiowate a zmiany klimatyczne</a>.



W tym roku nie jest inaczej. Całkiem niedawno z powodu bardzo wysokiej temperatury wody <a href="https://www.facebook.com/100001900965399/posts/pfbid0hhDm8vzNdwMJLMwFyLG9X5iTk7R3qVz4akKMkLzRB5RoJsqLgkHiKH8n6MBGHSQfl/?app=fbl">odwołane zostały zawody wędkarskie</a> organizowane na <a href="https://krainapstraga.pl/lowiska/licencyjne/os-dunajec" data-type="URL" data-id="https://krainapstraga.pl/lowiska/licencyjne/os-dunajec">odcinku specjalnym na Dunajcu</a>. Woda w rzece osiągnęła bowiem wyjątkowo wysoką temperaturę dochodzącą do 24 stopni C, co dla ryb łososiowatych jest temperaturą ekstremalnie trudną do zniesienia. 



<h2 class="wp-block-heading">Zmiany klimatyczne</h2>



Chociaż temat zmian klimatycznych często budzi wiele kontrowersji i nierzadko jest podawany w wątpliwość, to jednak badania naukowe nie pozostawiają złudzeń. Potwierdzają one wyraźny wzrost temperatury wody w rzekach, także w naszym kraju. Przykładem tutaj może być praca pt. Zróżnicowanie czasowo-przestrzenne tendencji zmian termiki wód rzecznych w Polsce (R. Graf, D. Wrzesiński), w której znajdziemy zestawienie temperatur rzek na przestrzeni ostatnich 40 lat. Wnioski autorów pracy potwierdzają, że obserwowany wzrost średniej temperatury powietrza przekłada się też na mierzoną temperaturę wody w rzekach. W okresie 1971–2015 odnotowano wzrost średniej rocznej temperatury wód w rzekach w zakresie 0,2°C–0,4°C na dekadę. Największy wzrost temperatur zaobserwowano w miesiącach letnich (0,6°C na dekadę) , ale także w listopadzie i kwietniu. Autorzy wykazali także przestrzenne zróżnicowanie trendów maksymalnej rocznej temperatury wód rzecznych. Najbardziej wyraźny wzrost temperatury wody stwierdzono na górnej Wiśle i jej górskich dopływach (Soła, Skawa, Raba), na rzekach w północno-wschodniej części Polski (Pisa, Narew, Bug i Wieprz) oraz środkowej Odrze i Warcie. Najmniejszy natomiast w rzekach Przymorza oraz niektórych dopływach Odry.



<h2 class="wp-block-heading">Funkcje roślinności nadbrzeżnej</h2>



W okolicznościach ocieplającego się klimatu i rosnących temperatur powietrza sytuacja rzek wydaje się być przesądzona. Nie sposób oczekiwać, aby w obecnych warunkach ten niekorzystny trend dla wód rzecznych został odmieniony. Warto jednak zwrócić uwagę na pewne lokalne czynniki i uwarunkowania, które dodatkowo wzmacniają&nbsp;bądź też hamują wzrost temperatury wody. Do takich czynników z pewnością możemy zaliczyć ilość światła słonecznego, które przede wszystkim w najcieplejszych miesiącach dociera bezpośrednio do lustra wody. I tu na ratunek przychodzi nam najlepsza, naturalna ochrona przed słońcem, czyli cień rzucany przez przybrzeżną roślinność, w tym głównie przez wysokie drzewa. 



Drzewa na brzegach rzek pełnią wiele ważnych funkcji. Cień rzucany przez drzewa na lustro wody nie tylko ogranicza wzrost temperatury czy też ogranicza parowanie, ale także reguluje i stabilizuje rozwój roślinności wodnej. Duże zdolności retencyjne drzew zmniejszają eutrofizację wód, wspomagają procesy ich samooczyszczania, magazynują wodę. Stare i duże drzewa o rozbudowanym systemie korzeniowym umacniają brzegi przed nadmierną erozją boczną, ale dają także schronienie wielu gatunkom zwierząt zarówno tym wodnym jak i lądowym. 



Drzewa, które wyjątkowo dobrze czują się nad brzegami rzek to głównie wierzba, olsza czarna, olsza szara, topola, brzoza, czeremcha zwyczajna, jarząb pospolity.



<h2 class="wp-block-heading">Milion drzew na pomoc łososiowi</h2>



O pozytywnym wpływie obecności drzew na rzeki i życie biologiczne w wodach płynących wiadomo już od dawna. Jednak dopiero zmiany klimatyczne, rosnące temperatury wód oraz szkody wywołane tymi zmianami przypomniały jak wiele dobrego może przynieść roślinność nadbrzeżna. W ostatnich latach przybywa projektów związanych z nasadzeniami drzew wzdłuż rzek. 



Bardzo ciekawym przykładem jest akcja rozpoczęta w 2020 roku. W Szkocji nad rzeką Dee, najpopularniejszą wśród szkockich wędkarzy rzeką łososiową, zainicjowano <a href="http://www.riverdee.org.uk/news/2020/a-million-trees-to-save-our-salmon">projekt mający na celu posadzenie miliona drzew</a> w ciągu 15 lat. Decyzję o sadzeniu drzew podjęto po katastrofalnym dla szkockich rzek 2018 roku. Wtedy to w wielu rzekach, będących siedliskiem ryb łososiowatych, temperatura wody przekroczyła 24 stopnie C co miejscami doprowadziło do śnięcia ryb. Szacuje się, że przy obecnym wzroście temperatur, Szkocji pozostało około 20 lat, aby uratować lokalną populację łososia atlantyckiego. Do tej pory nad rzeką Dee posadzono już ponad ćwierć miliona drzew, w tym przede wszystkim jarzębinę, osikę, sosnę zwyczajną, brzozę, wierzbę, głóg i jałowiec. Całkowity koszt projektu to 5,5 mln funtów.



<figure class="wp-block-image size-full"><img loading="lazy" decoding="async" width="799" height="533" src="https://panel.krainapstraga.pl/wp-content/uploads/2022/07/River_Dee_near_Braemar_Aberdeenshire.jpeg" alt="" class="wp-image-1000" srcset="https://panel.krainapstraga.pl/wp-content/uploads/2022/07/River_Dee_near_Braemar_Aberdeenshire.jpeg 799w, https://panel.krainapstraga.pl/wp-content/uploads/2022/07/River_Dee_near_Braemar_Aberdeenshire-300x200.jpeg 300w, https://panel.krainapstraga.pl/wp-content/uploads/2022/07/River_Dee_near_Braemar_Aberdeenshire-768x512.jpeg 768w" sizes="auto, (max-width: 799px) 100vw, 799px" /><figcaption class="wp-element-caption">Rzeka Dee. <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/File:River_Dee_near_Braemar,_Aberdeenshire.jpg">Deus Ex, English Wikipedia</a>, Public domain, via Wikimedia Commons</figcaption></figure>



<h2 class="wp-block-heading">Pozytywne przykłady w Polsce</h2>



Dzięki działalności wielu organizacji pozarządowych, Polskiemu Związkowi Wędkarskiego oraz także Wód Polskich, w ostatnich latach zaczyna przybywać drzew nad naszymi rzekami. Co ważne zwiększa się świadomość społeczeństwa. Zazwyczaj nie ma problemu ze znalezieniem chętnych do udziału w akcjach sadzenia drzew. Mieszkańcy stają&nbsp;też często w obronie wycinek drzew prowadzonych w ramach prac utrzymaniowych czy regulacyjnych.



Tej wiosny posadzono około trzech tysięcy drzew <a href="https://kielce.tvp.pl/59141986/chronia-i-pielegnuja-wedkarze-zadbali-o-ekosystem-wzdluz-mierzawy-pomagaly-im-dzieci">nad brzegami rzeczek Mozgawy i Mierzawy</a> w województwie świętokrzyskim. Obie pstrągowe wody nie były wystarczająco osłonięte przed światłem słonecznym, co już jakiś czas temu zauważyli wędkarze regularnie odwiedzający te wody. Dzięki Polskiemu Związkowi Wędkarskiemu w Kielcach oraz Wodom Polskim udało się przeprowadzić akcję sadzenia drzew, w tym przypadku olszy czarnej.



Wody Polskie, są nierzadko krytykowane, zapewnie słusznie, za nadmierne wycinanie drzew wzdłuż cieków wodnych. Tak zwana działalność konserwacyjna cieków polega często właśnie tylko na wycince drzew i krzewów znajdujących się w ich pobliżu, szczególnie na terenach grożących zalaniem, czy też podmyciem brzegu. Pewne część działań prowadzonych w ramach utrzymania cieków jest mocno kontrowersyjna.



Warto jednak zauważyć też pozytywne działania prowadzone przez Wody Polskie. Do takich zaliczyć możemy nasadzenia drzew wzdłuż 40 kilometrowego odcinka rzeki Regi. &nbsp;W trakcie realizacji programu <a href="http://pgwwp-rega.rzgw.szczecin.pl/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=228:nasadzenia-drzew-prosty-sposob-na-duzy-problem&amp;catid=8:wiadomosci&amp;lang=pl&amp;Itemid=103" data-type="URL" data-id="http://pgwwp-rega.rzgw.szczecin.pl/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=228:nasadzenia-drzew-prosty-sposob-na-duzy-problem&amp;catid=8:wiadomosci&amp;lang=pl&amp;Itemid=103">LIFE+ Rega &#8211; budowa niebieskiego korytarza ekologicznego rzeki Regi i jej dopływów</a>, oprócz wykonanych przepławek i tarlisk dla ryb łososiowatych, wykonano również liczne zadrzewienia, których celem było utrzymanie niskiej temperatury wody.



Wspomniane powyżej to tylko dwa pierwsze z brzegu przykłady akcji sadzenia drzew nad rzekami. Tego typu działań było w ostatnich latach więcej, jak np. nad: Rabą, Pasłęką, Iną. Niestety wciąż ich jest za mało. W dalszym ciągu możemy znaleźć długie odcinki rzek i strumieni, które nie mają żadnej ochrony przed bezpośrednim promieniowaniem słonecznym. Często są to odcinki uregulowane, znajdujące się w pobliżu osiedli i zabudowań. Szczególnie wrażliwe na zmiany termiki wód są także rzeki górskie w których ilość wód podziemnych jest najmniejszy.



To właśnie górskie wody, przede wszystkim beskidzkie dopływy Wisły, osiągają&nbsp;w ostatnich latach zaskakujące rekordy temperatur. Być może jedyną szansą dla tych rzek i dla ich ichtiofauny jest zintensyfikowanie prac nasadzeniowych na terenach górskich. Większa ilość drzew i lasów nie tylko może przyczynić się do osłonienia wód powierzchniowych przed słońcem, ale również z pewnością zwiększy potencjał retencyjny tych terenów.



<hr class="wp-block-separator has-alpha-channel-opacity"/>



Photo at the top by <a href="https://unsplash.com/@simonfromengland?utm_source=unsplash&amp;utm_medium=referral&amp;utm_content=creditCopyText">Simon Wilkes</a> on <a href="https://unsplash.com/s/photos/brook-trees?utm_source=unsplash&amp;utm_medium=referral&amp;utm_content=creditCopyText">Unsplash</a>



Literatura:



<ul class="wp-block-list">
<li>Graf R., Wrzesiński D., 2020. „<a href="https://www.researchgate.net/publication/344364062_Zroznicowanie_czasowo-przestrzenne_tendencji_zmian_termiki_wod_rzecznych_w_Polsce">Zróżnicowanie czasowo-przestrzenne tendencji zmian termiki wód rzecznych w Polsce</a>&#8222;,</li>
</ul>

Kraina Pstrąga

Łukasz Drążewski

Drzewa na ratunek

Tagi:

Autor: Łukasz Drążewski